راهنمای والدین درباره نقص بتا کتوتیولاز ( Beta Ketothiolase Deficiency (BKD
اطلاعات موجود در این مطلب کلی است. هر کودک ویژگیهای خاص خودش را دارد. به عبارت دیگر این اطلاعات به تمامی کودکان BKD اختصاص ندارد. گاهی روشهای درمانی ویژه ای برای یک کودک توصیه می شود، که برای دیگر کودکان توصیه نشده است. کودکان BKD علاوه بر پزشک خود باید تحت درمان یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک قرار گیرند.
بیماری BKD چیست؟
این بیماری، یک اختلال مرتبط با اسیدهای ارگانیک می باشد. افراد مبتلا به این بیماری، برای هضم برخی اسیدهای آمینه موجود در غذای روزانه خود، با مشکل مواجه می شوند. این بیماران، توانایی هضم اسید آمینه ایزولوسین را ندارند.
درباره اختلالات مرتبط با اسیدهای ارگانیک بیشتر بدانید:
اختلالات مرتبط با اسیدهای ارگانیک، گروهی از بیماریهای نادر وراثتی هستند که علت ایجاد این بیماریها، عدم فعالیت مناسب آنزیمها است. برای اینکه بدن بتواند از پروتئینهای موجود در مواد غذایی استفاده کند، حضور تعدادی از آنزیمها ضروری است. به علت عدم حضور و یا فعالیت نادرست یک یا چند عدد از این آنزیمها، اختلالات مرتبط با اسیدهای ارگانیک ایجاد می شوند.
افراد مبتلا به این اختلالات، توانایی هضم مناسب پروتئینهای موجود در مواد غذایی را ندارند که این عامل باعث افزایش سطح برخی مواد سمی و مضر در خون و ادرار آنان می شود. علایم این بیماریها و روش درمان آنها بستگی به نوع اختلال دارد. همچنین ممکن است علایم یک بیماری در افراد مختلف، متفاوت باشد. الگوی وراثتی این اختلالات، الگوی اتوزومال مغلوب است و در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود.
چه عاملی باعث ایجاد بیماری BKD می شود؟
پروتئینها همراه با غذا وارد بدن ما می شوند، برای اینکه بدن بتواند از این پروتئینها استفاده کند، آنها باید به اجزا کوچکتری که اسید آمینه نام دارند، تبدیل شوند. سپس آنزیم ها، تغییراتی را در این اسیدهای آمینه ایجاد می کنند تا بدن بتواند از آنها استفاده کند.
بیماری BKD وقتی به وجود می آید که آنزیم ویژه ای که میتوکندریال استواستیل کوآ تیولاز (MAT) نامیده می شود یا به درستی عمل نکند و یا اصلا وجود نداشته باشد. وظیفه این آنزیم، هضم اسید آمینه ایزولوسین است. هنگامی که کودکان مبتلا به BKD غذای حاوی ایزولوسین دریافت می کنند، سطح برخی مواد مضر که اسیدهای ارگانیک نام دارند، در بدن آنها افزایش می یابد. ایزولوسین در تمامی غذاهای حاوی پروتئین یافت می شود.
اگر بیماری BKD درمان نشود، چه مشکلاتی به وجود می آید؟
این بیماری در بیماران مختلف، اثرات متفاوتی دارد. معمولا اولین نشانه های بیماری در حدود سن یک سالگی بروز می کند، اما ممکن است در برخی از کودکان، شروع علایم کمی زودتر و یا کمی دیرتر از این زمان باشد. برخی از مبتلایان هیچ علامتی ندارند. در بیماران مبتلا بهBKD، حملات ناگهانی و پیش بینی نشده بیماری دیده میشود. این حملات ناگهانی بحرانهای متابولیکی نامیده می شوند.
برخی از علایم بحرانهای متابولیکی عبارتند از:
- کم اشتهایی اسهال
- احساس ضعف و خواب آلودگی استفراغ
- تب افزایش سطح کتونها در ادرار (کتونها موادی هستند که از تجزیه چربیها در بدن ایجاد می شوند)
دیگر علایمی که در ادامه به وجود می آیند عبارتند از:
- افزایش مواد اسیدی خون یا اسیدوز متابولیکی
- کاهش قند خون یا هیپوگلیسمی
- کما که در برخی مواقع به مرگ بیمار منتهی می شود
دلایل احتمالی ایجاد بحرانهای متابولیکی عبارتند از:
- بیماری و یا عفونت
- گرسنگی طولانی مدت
- دریافت مقدار زیادی پروتئین
تاثیرات بلند مدت بیماری BKD درمان نشده، ممکن است موارد زیر باشد:
- عقب ماندگی ذهنی
- بزرگی قلب همراه با تپش نامنظم قلب
- رشد کم
- شل بودن ماهیچه ها و یا سفتی غیر طبیعی آنها
- ناهماهنگی در حرکات
- کاهش پلاکت خون
- کاهش گلبولهای سفید خون (در نتیجه افزایش احتمال عفونت در بیمار)
در تعدادی از بیماران، هیچگاه علایم بیماری بروز نمی کند و این افراد هنگامی شناسایی می شوند که یکی از اعضای خانواده آنها که مبتلا به این بیماری است، شناسایی شود. این بیماران ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشند.
درمان BKD چیست؟
پزشک کودک شما با یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یک متخصص تغذیه همکاری خواهد کرد تا کودک شما را درمان کند. درمان فوری به منظور جلوگیری از بحرانهای متابولیکی و دیگر علایم بیماری ضروری است. درمان معمولا مادام العمر است. در ادامه روش درمانی که به طور معمول برای بیماران BKD پیشنهاد می شود، ذکر شده است :
تجویز دارو
برای کودکان مبتلا به BKD استفاده از L-Carnitine می تواند مفید باشد. این دارو یک ماده طبیعی مفید است که به تولید انرژی در بافتها و رهایی بدن، از مواد مضر کمک می کند. پزشک به شما خواهد گفت که کودک شما به آن نیازمند است، یا خیر. به یاد داشته باشید که هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید.
کودکانی که علایم بحرانهای متابولیکی در آنها دیده می شود، باید در بیمارستان بستری شوند. در زمان ایجاد بحرانهای متابولیکی، به این بیماران داروی بیکربنات به صورت داخل وریدی داده می شود تا به کاهش سطح مواد اسیدی خون کمک کند. همچنین ممکن است به این کودکان، گلوکز به صورت داخل وریدی داده شود. تزریق گلوکز باعث می شود که بیمار مجبور نباشد برای تولید انرژی از پروتئینهای ذخیره ای خود استفاده کند.
از گرسنگی طولانی مدت کودک پرهیز کنید
برخی از کودکان مبتلا به BKD نیازمندند که به طور متناوب غذا بخورند تا از بحران متابولیکی در آنها جلوگیری شود. پزشکان معالج به شما خواهند گفت که کودکتان به چند وعده غذایی در روز نیاز دارد. همچنین ممکن است به شما یک برنامه غذایی خاص داده شود. این برنامه مربوط به زمانی است که کودک شما بیمار است و یا غذا نمی خورد.
همچنین به شما توضیح داده خواهد شد که به مرور زمان که فرزند شما بزرگتر می شود چه تغییراتی را در رژیم غذایی او ایجاد کنید. معمولا نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به BKD می توانند تا 12 ساعت گرسنگی را بدون مشکل، تحمل کنند. اما این افراد باید دیگر مراحل درمان را به دقت پیگیری نمایند.
رژیم غذایی با حداقل مقدار پروتئین
برخی از کودکان BKD می توانند از غذاهای معمولی استفاده کنند اما به اکثر آنها، یک برنامه غذایی با حداقل مقدار پروتئین توصیه می شود. غذاهایی که حاوی پروتئین بالا بوده و باید از رژیم حذف شده و یا مقدار آن محدود شوند شامل شیر و ترکیبات لبنی، گوشت و مرغ، ماهی، تخم مرغ، سبزیجات خشک شده، باقلا خشک شده و مغزها (بادام، پسته، گردو و غیره) می شوند. تمام پروتئین ها را از رژیم غذایی کودک حذف نکنید.
کودکان BKD به مقداری پروتئین برای رشد مناسب نیازمندند. در صورت نیاز، متخصص تغذیه رژیم غذایی مناسب کودک شما را طراحی خواهد نمود. تعدادی از کودکان به این رژیم مناسب غذایی، در طول زندگی خود نیازمند خواهند بود. هرگونه تغییر در رژیم غذایی باید با اجازه متخصص تغذیه باشد.
انجام تستهای منظم آزمایشگاهی
کودک شما به انجام تستهای مکرر ادرار به منظور کنترل سطح کتونها نیاز خواهد داشت. کتونها موادی هستند که از تجزیه چربیها به منظور تبدیل آنها به انرژی در بدن ایجاد می شوند. افزایش سطح کتونها در موارد زیر دیده می شود:
- گرسنگی طولانی
- در هنگام بیماری
- بعد از یک دوره ورزش سنگین
حضور کتونها در ادرار می تواند علامت شروع یک بحران متابولیکی باشد.
اگر کودک، علایم هر نوع بیماری را دارد فورا با پزشک تماس بگیرید.
در برخی کودکان مبتلا به BKD حتی یک بیماری مختصر همچون سرماخوردگی و آنفلوآنزا، می تواند منجر به بحران متابولیکی شود. برای پیشگیری از هر مشکلی، به محض اینکه کودکتان علایمی مانند، کاهش اشتها، تب، استفراغ، اسهال، عفونت یا هرگونه علایم بیماری را داشت، فورا با پزشک تماس بگیرید.
کودکان مبتلا به BKD در هنگام بیماری، حتی اگر گرسنه نباشند، باید مقادیر بیشتری مایعات و غذاهای حاوی کربو هیدرات مصرف کنند، در غیر این صورت ممکن است دچار بحرانهای متابولیکی شوند. همچنین در کودکان بیمار، مصرف پروتئین باید شدیدا محدود شده و غذاهای نشاسته ای و قندی جایگزین آنها شوند.
وقتی BKD درمان می شود چه اتفاقی رخ می دهد؟
کودکانی که درمان فوری و مداوم دارند و بحرانهای متابولیکی در آنها ایجاد نمی شود، اغلب زندگی عادی همراه با رشد و نمو طبیعی خواهند داشت. در تعدادی از کودکان علیرغم درمان، بحرانهای متابولیکی متناوب دیده می شود.
در اغلب این کودکان، آسیبهای مغزی دائمی همچون مشکلات یادگیری و عقب ماندگی ذهنی دیده می شود. بین حملات بحرانهای متابولیکی، اغلب کودکان بدون مشکل هستند. بحرانهای متابولیکی به ندرت در کودکان بزرگتر از 10 سال مشاهده می شود.
چه عواملی باعث عدم حضور و یا فعالیت نادرست آنزیم می شود؟
کنترل ساخت آنزیم ها در بدن به عهده ژنها است. افراد مبتلا به BKD یک جفت ژن معیوب دارند که به درستی عمل نمی کنند. به خاطر این تغییر ایجاد شده در ژنها، یا آنزیم میتوکندریال استواستیل کوآ تیولاز (MAT) ساخته نمی شود و یا آنزیم ساخته شده به درستی فعالیت نمی کند.
وراثت BKD چگونه است؟
این بیماری در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. هر فرد دارای دو ژن است که دستور ساخت آنزیم را میدهد. در کودکان مبتلا به BKD هیچ یک از این دو ژن به درستی عمل نمی کنند. این کودکان هر یک از ژنهای معیوب را از یکی از والدین خود به ارث برده اند. به این نوع توارث، وراثت اتوزومال مغلوب می گویند.
در والدین این کودکان، به ندرت اختلالی مشاهده می شود. اما هر یک از والدین، یک تک ژن معیوب برای بیماری BKD دارد. این والدین ناقل نامیده می شوند. ناقلین علامت بیماری را بروز نمی دهند، زیرا دیگر ژن آنها سالم است. وقتی هر دو والدین ناقل باشند، 25% احتمال تولد کودک کاملا سالم،50% احتمال تولد کودک ناقل همچون والدین و 25% احتمال تولد کودک مبتلا به BKD در هر بارداری وجود دارد.
مشاوران ژنتیک برای پاسخگویی به سوالات خانواده ها در دسترس می باشند. این مشاوران نحوه توارث بیماری را توضیح خواهند داد و همچنین راهنمای خانواده ها برای بارداری بعدی و همچنین مشاور آنان برای انجام تستهای تشخیصی برای دیگر اعضای خانواده خواهند بود.
آیا آزمایش ژنتیک خاصی در دسترس می باشد؟
امکان انجام تست ژنتیک وجود دارد. آزمایش ژنتیک که آزمایش DNA نیز نامیده می شود، تغییرات ایجاد شده در ژنها را بررسی می کند. در صورت هرگونه ابهام درباره آزمایش ژنتیک با پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یا با مشاور ژنتیک خود مشورت کنید. ممکن است، انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص بیماری ضروری نباشد، اما اگر امکان آن وجود داشته باشد، می تواند برای تشخیص قبل از تولد و یا تشخیص ناقلین مفید باشد.
آیا آزمایشهای تاییدی وجود دارند؟
تستهای تاییدی برای اثبات بیماری، بر روی نمونه خون و ادرار و پوست قابل انجام هستند. در این باره با مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص بیماریهای متابولیک مشورت کنید.
آیا شما می توانید در طول بارداری آزمایش انجام دهید؟
اگر یکی از فرزندان شما مبتلا به BKD است، شما میتوانید آزمایش DNA را در طول بارداری بعدی انجام دهید. این آزمایش به شما خواهد گفت که، کودک بعدی شما مبتلا به این بیماری هست یا خیر. نمونه مورد نیاز برای انجام این تست از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید. این بیماری همچنین به وسیله تستهای آنزیمی که بر روی سلولهای بدن جنین انجام می شود، قابل شناسایی می باشد.
نمونه مورد نیاز برای این تست از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید. والدین میتوانند تصمیم بگیرند که، تستهای آزمایشگاهی را در طول بارداری بر روی نمونه جنین انجام دهند و یا منتظر بمانند تا کودک متولد شود، آنگاه تستها را روی نمونه نوزاد انجام دهند. مشاوران درباره این که کدام روش بهتر است به والدین توضیح خواهند داد.
آیا امکان دارد که، دیگر اعضای خانواده مبتلا به BKD و یا ناقل آن باشند؟
امکان اینکه افراد دیگر خانواده، به این بیماری مبتلا باشند وجود دارد، هرچند علایم بیماری در آنها مشاهده نشود. شناسایی این افراد مفید خواهد بود، زیرا درمان سریع از مشکلات جسمی جلوگیری خواهد کرد. از مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص سوال کنید، که آیا دیگر اعضای خانواده باید مورد آزمایش قرار گیرند یا خیر.
رادران و خواهران دیگر بیمار که BKD ندارند ممکن است همانند والدین خود ناقل باشند. در ناقلین هیچ اختلالی مشاهده نمی شود. به جز در موارد خاص، تستهای تشخیص ناقلین تنها در افراد بالای 18 سال انجام می شود. برادران و خواهران هریک از والدین نیز ممکن است ناقل این بیماری باشند. اطلاع از ناقل بودن از این جهت که آنها نیز ممکن است، بچه های مبتلا به این بیماری داشته باشند، حایز اهمیت است.
هنگامی که هر دو والدین می دانند که آنها ناقل بیماری هستند و یا زمانی که یک کودک مبتلا به این بیماری در خانواده وجود دارد، دیگر کودکانی که در این خانواده ها متولد می شوند، باید علاوه بر آزمایشهای غربالگری تحت آزمایشهای تشخیصی دقیقتر، برای BKD قرار گیرند.
آیا امکان انجام آزمایش در دیگر اعضای خانواده وجود دارد؟
- تستهای تشخیصی:
امکان انجام تستهای تشخیصی در دیگر افراد خانواده وجود دارد. نمونه مورد نیاز برای این تستها، نمونه خون و ادرار و پوست است.
- تستهای تشخیص ناقلین:
اگر یکی از افراد خانواده مبتلا به BKD است، امکان انجام تست DNA در دیگر اعضای خانواده وجود دارد. اگر نتیجه تست DNA قانع کننده نبود، شما می توانید دیگر متدهای تشخیص ناقلین را انجام دهید. درباره این تستها با پزشک خود مشورت کنید.
شیوع بیماری BKD چقدر است؟
بیماری BKD، یک اختلال نادر است و هنوز آمار درستی درباره آن در دسترس نیست. این بیماری در تمامی نژادهای قومی سرتاسر جهان وجود دارد. شیوع بیشتر این بیماری در نژاد، قبیله، موقعیت جغرافیایی و یا کشور خاصی گزارش نشده است. هرچند پیش بینی می شود، که این بیماری در کشورهایی که ازدواجهای فامیلی رواج بیشتری دارد (همانند کشور ایران) شایعتر باشد.
آیا این بیماری نامهای دیگری نیز دارد؟
این بیماری گاهی با نامهای زیر خوانده می شود:
- اختلال در تجزیه کتونها
- آلفا متیل استواستیک اسیدوری
- 2- متیل 3 – هیدروکسی بوتیریک اسیدمی
- نقص میتوکندریال استواستیل کوآ تیولاز
- نقص MAT
- نقص T2
- نقص 3- اکسوتیولاز
- نقص 3- کتوتیولاز
- نقص 3-KTD